Cz\u0119sto przy omawianiu pocz\u0105tk\u00f3w Stan\u00f3w Zjednoczonych pojawia si\u0119 idea umowy spo\u0142ecznej i udzia\u0142 tej koncepcji w kszta\u0142towaniu si\u0119 na prze\u0142omie XVIII i XIX wieku systemu politycznego tego kraju. Celem niniejszej pracy jest przyjrzenie si\u0119 czy i jakie elementy tej idei pojawi\u0142y si\u0119 i czy zosta\u0142y zrealizowane przez „Ojc\u00f3w Za\u0142o\u017cycieli”. Z konieczno\u015bci b\u0119d\u0119 musia\u0142 tu odwo\u0142a\u0107 si\u0119 do por\u00f3wna\u0144 z Rzeczpospolit\u0105 Obojga Narod\u00f3w – jedynym krajem gdzie umowa spo\u0142eczna doczeka\u0142a si\u0119 swej pe\u0142nej realizacji.
\nNa wst\u0119pie trzeba zaznaczy\u0107, \u017ce umow\u0105 spo\u0142eczn\u0105 jako has\u0142em pos\u0142ugiwali si\u0119 przedstawiciele r\u00f3\u017cnych frakcji w \u0142onie ameryka\u0144skiej „rewolucji”. Dla purytan\u00f3w mia\u0142aby ona stanowi\u0107 kompromis pomi\u0119dzy wolno\u015bci\u0105 i w\u0142adz\u0105, federali\u015bci (to od silnej w\u0142adzy federalnej a nie od federacji) d\u0105\u017cyli do maksymalnego ograniczenia wolno\u015bci na rzecz w\u0142adzy, dla antyfederalist\u00f3w w\u0142adza mia\u0142a ubezpiecza\u0107 wolno\u015b\u0107, a wg s\u0142\u00f3w Paine’a: „rz\u0105d potrzebny jest tylko do spe\u0142nienia kilku funkcji”, z czym zgadzali si\u0119 uczestnicy ruchu farmerskiego. Ju\u017c ten podzia\u0142 sygnalizuje, \u017ce musia\u0142y r\u00f3wnie\u017c zaistnie\u0107 r\u00f3\u017cnice w pogl\u0105dach na realizowanie tej, czy mo\u017ce s\u0142uszniej by\u0142oby powiedzie\u0107 tych idei. Przede wszystkim daremnie by\u0142oby szuka\u0107 w pismach „Ojc\u00f3w Za\u0142o\u017cycieli” s\u0142owa demokracja, tak wydawa\u0142oby si\u0119 naturalnego w dyskusji nad ustrojem Stan\u00f3w Zjednoczonych. Cz\u0119sto pojawia si\u0119 republika, m\u00f3wi si\u0119 o w\u0142adzy ludu i wi\u0119kszo\u015bci, ale wyraz demokracja je\u015bli si\u0119 pojawia to w znaczeniu pejoratywnym, jako rz\u0105dy mot\u0142ochu. Dlaczego? Ano dlatego, \u017ce demokracja kojarzy\u0142a si\u0119 Amerykanom z demokracj\u0105 bezpo\u015bredni\u0105, czyli kojarzono j\u0105 z Rzeczpospolit\u0105 Sarmack\u0105, a nie jak chcieliby dzisiejsi „Europejczycy” z angielskim modelem parlamentarnym. Zreszt\u0105 c\u00f3\u017c dziwnego, przecie\u017c to spod w\u0142adzy W. Brytanii si\u0119 wyzwolili. Jednak takie rozumienie demokracji by\u0142o nie do przyj\u0119cia dla elit kolonialnych, kt\u00f3re pragn\u0119\u0142y w\u0142adzy. Maksimum tego, na co mog\u0142oby si\u0119 zgodzi\u0107, to to, co nazywamy dzi\u015b demokracj\u0105 przedstawicielsk\u0105, bowiem -oddaj\u0105c g\u0142os jednemu z uczestnik\u00f3w konwencji konstytucyjnej Clymerowi- „Reprezentant narodu jest po to, by my\u015bla\u0142 za swoich wyborc\u00f3w, a nie ze swoimi wyborcami”. Oczywi\u015bcie brak mo\u017cliwo\u015bci kontroli spo\u0142ecze\u0144stwa nad wykonywaniem umowy pozbawi\u0142 j\u0105 praktycznie sensu, gdy\u017c, co dostrzegali niekt\u00f3rzy antyfederali\u015bci (m.in. T. Paine), aby mog\u0142a w pe\u0142ni zaistnie\u0107, zawieraj\u0105cy j\u0105 musz\u0105 mie\u0107 mo\u017cliwo\u015b\u0107 kontroli i korygowania jej realizacji.
\nAby uchroni\u0107 si\u0119 przed nadu\u017cyciami w\u0142adzy, „Ojcowie” gor\u0105co polecali tr\u00f3jpodzia\u0142 w\u0142adzy a`la Monteskiusz. W rzeczywisto\u015bci lekarstwo okaza\u0142o si\u0119 gorsze od choroby i praktycznie spowodowa\u0142o totaln\u0105 bezkarno\u015b\u0107 w\u0142adzy, kt\u00f3ra otrzymywa\u0142a prawo ustanawiania (w\u0142adza ustawodawcza), egzekwowania (w\u0142adza wykonawcza) i interpretacji (w\u0142adza s\u0105downicza)* prawa bez \u017cadnej kontroli ze strony spo\u0142ecze\u0144stwa. Jeden ze zwolennik\u00f3w tego systemu, Thomas Jefferson, gdy zobaczy\u0142 do czego to prowadzi, ostro wyst\u0105pi\u0142 przeciwko „w\u0142adzy prawnik\u00f3w”, stawianiu s\u0105d\u00f3w ponad spo\u0142ecze\u0144stwem i pozbawieniu ludu prawa do samorz\u0105du. Niestety by\u0142o to sp\u00f3\u017anione opami\u0119tanie. Poza jedn\u0105 monteskiuszowsk\u0105 „wpadk\u0105” mo\u017cna jednak w pracach Jeffersona doszuka\u0107 si\u0119 wielu element\u00f3w autentycznej umowy spo\u0142ecznej, na czele z jego wizj\u0105 konstytucji. Powinna ona wed\u0142ug niego zawiera\u0107 cztery elementy sk\u0142adaj\u0105ce si\u0119 na umow\u0119 spo\u0142eczn\u0105:
\n* – zasady obierania w\u0142adz
\n* – wolno\u015bci obywatelskie
\n* – to, czego rz\u0105dowi nie wolno
\n* – oraz prawo oporu (!).
\nCho\u0107 nie m\u00f3wi tego wprost, taki model konstytucji m\u00f3g\u0142 zaczerpn\u0105\u0107 tylko z pierwszej konstytucji \u015bwiata – Artyku\u0142\u00f3w Henrykowskich. Zrealizowanie tego projektu by\u0142oby wi\u0119c prawdziwym zawarciem umowy spo\u0142ecznej, niestety tak si\u0119 nie sta\u0142o. Zar\u00f3wno pierwsza konstytucja z 1781 roku – Artyku\u0142y Konfederacji – jak i druga z 1787 roku nie by\u0142y umowami zawartymi przez spo\u0142ecze\u0144stwo, lecz jednostronnymi aktami narzuconymi przez grupk\u0119 „dzia\u0142aczy”** przy czym ta ostatnia zosta\u0142a uchwalona na fali represji po powstaniu drobnych farmer\u00f3w w Massachusetts przeciw wyg\u00f3rowanym podatkom i procentom od d\u0142ug\u00f3w – tzw. rebelii Shaysa (rebelii, bo nazw\u0119 nadali jej wrogowie) w wyniku sojuszu finansjery p\u00f3\u0142nocy i plantator\u00f3w po\u0142udnia. Konstytucja ta spotka\u0142a si\u0119 z szerokim oporem ze strony ruchu farmerskiego i antyfederalist\u00f3w, zarzucano jej brak praw obywatelskich (dla jej tw\u00f3rc\u00f3w wa\u017cniejsza by\u0142a w\u0142asno\u015b\u0107) oraz zabezpieczenia przeciw nadu\u017cyciom w\u0142adzy. Pomimo jednak licznych sprzeciw\u00f3w konstytucja zosta\u0142a ratyfikowana przez stany, na kt\u00f3rych w\u0142adz\u0119 wyborcy nie mogli w \u017caden spos\u00f3b wp\u0142yn\u0105\u0107. R\u00f3wnie\u017c na konstytucje stanowe mo\u017cliwo\u015b\u0107 wp\u0142ywania obywateli by\u0142a i jest znikoma***.
\nFederali\u015bci nawet w ramach demokracji przedstawicielskiej starali si\u0119 maksymalnie zaw\u0119zi\u0107 ilo\u015b\u0107 bior\u0105cych w niej udzia\u0142 do posiadaczy grunt\u00f3w i zastosowa\u0107 cenzus maj\u0105tkowy. U\u017cywano tu argument\u00f3w, \u017ce biedota \u0142atwo da si\u0119 manipulowa\u0107 bogaczom. Rozwi\u0105zanie tego problemu przedstawi\u0142 jednak Jefferson postuluj\u0105c ju\u017c w projekcie konstytucji Wirginii rozda\u0107 ka\u017cdemu minimum 50 akr\u00f3w ziemi, co stanowi\u0142oby swoiste zabezpieczenie jego niezale\u017cno\u015bci jako wyborcy. Zabezpieczeniem przeciw wp\u0142ywom wielkich posiadaczy na wybory mia\u0142oby by\u0107 rozdrobnienie okr\u0119g\u00f3w. Hm, bardzo w\u0105tpliwa to metoda i nie przynosz\u0105ca skutk\u00f3w bez jednoczesnego rozdrobnienia samych posiadaczy. Sensowne natomiast by\u0142o zniesienie prawa dziedziczenia ziemi entail tj. niepodzielnie przez jednego spadkobierc\u0119. Mia\u0142o to zapobiega\u0107 kumulacji d\u00f3br w jednym r\u0119ku i bardzo przypomina\u0142o niech\u0119\u0107 szlachty polskiej do ordynacji.
\nNie zda\u0142o si\u0119 to na nic, gdy\u017c naruszona zosta\u0142a podstawa umowy spo\u0142ecznej – to, \u017ce obywatele wybieraj\u0105 w\u0142adz\u0119 do reprezentowania ich interes\u00f3w (vide: instrukcje poselskie) a nie, \u017ce ona sama tworzy programy, mi\u0119dzy kt\u00f3rymi wyborcy musz\u0105 wybiera\u0107. Sta\u0142o si\u0119 to przed czym ostrzegali Waszyngton i Madison – powsta\u0142y partie.
\nW\u0142adza Stan\u00f3w Zjednoczonych pierwsza odkry\u0142a korzy\u015bci p\u0142yn\u0105ce z systemu partyjnego, gdzie mo\u017cna wmanipulowa\u0107 spo\u0142ecze\u0144stwo w rzekom\u0105 walk\u0119 mi\u0119dzy kilkoma pozornie r\u00f3\u017cnymi stronnictwami w celu odwr\u00f3cenia uwagi od idei samorz\u0105du i umowy spo\u0142ecznej. W zapomnienie posz\u0142y apele Waszyngtona, \u017ce rz\u0105d nale\u017cy zawsze kontrolowa\u0107 aby nie dzia\u0142a\u0142 wbrew interesom spo\u0142ecze\u0144stwa, zast\u0105piono to naiwn\u0105 wiar\u0105 w programy. James Madison opisuj\u0105c rz\u0105d dzia\u0142aj\u0105cy „…dzi\u0119ki kupnym wp\u0142ywom […] wprowadzaj\u0105cym w miejsce rozlicze\u0144 dary dla faworyt\u00f3w, lub \u0142ap\u00f3wki dla opozycji, podporz\u0105dkowuj\u0105cy sw\u0105 dzia\u0142alno\u015b\u0107 chciwo\u015bci cz\u0119\u015bci narodu […] powo\u0142uj\u0105cy armi\u0119 interesownych stronnik\u00f3w, kt\u00f3rych pi\u00f3ra i j\u0119zyki, intrygi i koterie wspieraj\u0105 zbrojny terror i podtrzymuj\u0105 rzeczywist\u0105 dominacj\u0119 nielicznych jednostek pod pozorem zabezpieczenia wolno\u015bci og\u00f3\u0142u” nie zdawa\u0142 sobie sprawy, \u017ce jest prorokiem we w\u0142asnym domu i opisuje w\u0142asn\u0105 ojczyzn\u0119, w kt\u00f3rej w\u0142adza b\u0119dzie rz\u0105dzi\u0107 konsumpcyjnym spo\u0142ecze\u0144stwem dzi\u0119ki dopuszczeniu go do przedmiot\u00f3w zbytku a niepokornych eksterminowa\u0107 dzi\u0119ki totalitarnym prawom przy pomocy aparatu terroru pa\u0144stwowego.
\nNie uda\u0142o si\u0119 Amerykanom zawi\u0105za\u0107 umowy spo\u0142ecznej, przeszkodzi\u0142a temu zbytnia bierno\u015b\u0107 spo\u0142ecze\u0144stwa (opr\u00f3cz powsta\u0144 Shysa i pensylwa\u0144skiego, tzw. rebelii Whisky), co odda\u0142o rzecz ca\u0142\u0105 w r\u0119ce elit i pozwoli\u0142o im j\u0105 zaprzepa\u015bci\u0107.
\nKoncepcja ta jednak, cho\u0107 nie zrealizowana, wywar\u0142a du\u017cy wp\u0142yw na wsp\u00f3\u0142czesn\u0105 opozycj\u0119 wolno\u015bciow\u0105 w USA, zw\u0142aszcza milicje stanowe, stanowi\u0105ce dalekie echo zar\u00f3wno samorz\u0105dowych koncepcji ruchu farmerskiego, jak i zbrojnych konfederacji dla obrony wolno\u015bci Sarmat\u00f3w.<\/p>\n

US@rmata<\/p>\n

* W p\u00f3\u017aniejszym okresie s\u0105dy zdoby\u0142y w\u0142adz\u0119 interpretacji nawet w stosunku do konstytucji.
\n** Po\u015br\u00f3d 33 uczestnik\u00f3w konwencji konstytucyjnej 1787 roku by\u0142o: 8 kapitalist\u00f3w, 6 plantator\u00f3w, 3 zawodowych polityk\u00f3w, 1 duchowny, 1 nauczyciel, 1 lekarz i 2 ludzi bez zawodu (\u017cyj\u0105cych z posiadanego maj\u0105tku).
\n*** Spo\u0142ecze\u0144stwo nie posiada inicjatywy konstytucyjnej i tylko w niekt\u00f3rych stanach (obecnie jest ich 21) mo\u017ce wnosi\u0107 w bardzo ograniczonym zakresie poprawki.<\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":"

Cz\u0119sto przy omawianiu pocz\u0105tk\u00f3w Stan\u00f3w Zjednoczonych pojawia si\u0119 idea umowy spo\u0142ecznej i udzia\u0142 tej koncepcji w kszta\u0142towaniu si\u0119 na prze\u0142omie XVIII i XIX wieku systemu politycznego tego kraju. Celem niniejszej pracy jest przyjrzenie si\u0119 czy i jakie elementy tej idei pojawi\u0142y si\u0119 i czy zosta\u0142y zrealizowane przez „Ojc\u00f3w Za\u0142o\u017cycieli”. Z konieczno\u015bci b\u0119d\u0119 musia\u0142 tu odwo\u0142a\u0107
…read more<\/a><\/p>\n","protected":false},"author":3,"featured_media":0,"comment_status":"closed","ping_status":"open","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"spay_email":""},"categories":[9,11],"tags":[],"jetpack_featured_media_url":"","_links":{"self":[{"href":"http:\/\/labestia.zieloni.pl\/index.php?rest_route=\/wp\/v2\/posts\/184"}],"collection":[{"href":"http:\/\/labestia.zieloni.pl\/index.php?rest_route=\/wp\/v2\/posts"}],"about":[{"href":"http:\/\/labestia.zieloni.pl\/index.php?rest_route=\/wp\/v2\/types\/post"}],"author":[{"embeddable":true,"href":"http:\/\/labestia.zieloni.pl\/index.php?rest_route=\/wp\/v2\/users\/3"}],"replies":[{"embeddable":true,"href":"http:\/\/labestia.zieloni.pl\/index.php?rest_route=%2Fwp%2Fv2%2Fcomments&post=184"}],"version-history":[{"count":1,"href":"http:\/\/labestia.zieloni.pl\/index.php?rest_route=\/wp\/v2\/posts\/184\/revisions"}],"predecessor-version":[{"id":185,"href":"http:\/\/labestia.zieloni.pl\/index.php?rest_route=\/wp\/v2\/posts\/184\/revisions\/185"}],"wp:attachment":[{"href":"http:\/\/labestia.zieloni.pl\/index.php?rest_route=%2Fwp%2Fv2%2Fmedia&parent=184"}],"wp:term":[{"taxonomy":"category","embeddable":true,"href":"http:\/\/labestia.zieloni.pl\/index.php?rest_route=%2Fwp%2Fv2%2Fcategories&post=184"},{"taxonomy":"post_tag","embeddable":true,"href":"http:\/\/labestia.zieloni.pl\/index.php?rest_route=%2Fwp%2Fv2%2Ftags&post=184"}],"curies":[{"name":"wp","href":"https:\/\/api.w.org\/{rel}","templated":true}]}}